تخمدان ها، بخش مهمی از دستگاه تولید مثل زنانه هستند که در قسمت پایین شکم و در دو طرف رحم قرار گرفته اند. بطور طبیعی، تخمدان ها محل تخمک گذاری و تولید هورمون های استروژن و پروژسترون هستند. گاهی اوقات کیسه های پر شده از مایعی شفاف رنگ، در تخمدان ها بوجود می آیند که ما آنها را بعنوان کیست تخمدان می شناسیم. در بیشتر موارد کیست ها علائم خاصی از خود نشان نمی دهند. اما به دلیل اینکه تشکیل کیست تخمدان در بین زنان و دختران عارضه ای رایج است، لازم است درباره آنها آگاهی کافی داشته باشیم.
این مقاله به توضیح و بررسی کیست تخمدان اختصاص دارد تا آگاهی لازم را در این خصوص، در اختیار شما قرار دهد…
انواع کیست تخمدان
کیست تخمدان، انواع مختلفی دارد. از جمله:
- کیست عملکردی
- کیست درمویید
- کیست اندومتریوما
- کیست آدنوما
با این حال شایع ترین انواع کیست تخمدان، کیست های عملکردی هستند.
کیست عملکردی
هر ماه در تخمدان ها، کیست های کوچکی به نام فولیکول رشد می کنند. فولیکول ها تولید کننده ی هورمون استروژن و پروژسترون هستند و در زمان تخمک گذاری، به آزاد سازی تخمک کمک می کنند. اگر یک فولیکول، طی ماه های متوالی به رشد خود ادامه دهد، بعنوان کیست عملکردی شناخته می شود. کیست عملکردی دو نوع متفاوت دارد:
- کیست فولیکول
- جسم زرد
کیست های عملکردی معمولا نسبت به سایر انواع کیست تخمدان، بی ضرر بوده و به ندرت باعث بروز درد می شوند. این کیست ها در بیشتر اوقات پس از 2 تا 3 چرخه قاعدگی خود بخود از بین می روند.
کیست فولیکول
در چرخه قاعدگی یک زن، تخمک در کیسه ای به نام فولیکول رشد می کند. این کیسه در داخل تخمدان ها قرار دارد. در بیشتر موارد، این فولیکول یا کیسه باز می شود و تخمک آزاد می کند. اما اگر فولیکول باز نشود، مایع داخل فولیکول می تواند باعث ایجاد کیست تخمدان شود.
جسم زرد
کیسه‌های فولیکولی معمولاً پس از آزاد کردن تخمک، ناپدید می شوند، اما اگر کیسه حل نشود و دهانه فولیکول بسته شود، مایع اضافی در داخل کیسه ایجاد شده و این تجمع مایع باعث ایجاد کیست جسم زرد خواهد شد.
برخی از زنان دچار نوعی اختلال به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند. این وضعیت به این معنی است که تخمدان ها حاوی تعداد زیادی کیست کوچک می شوند. سندروم تخمدان پلی کیستیک باعث بزرگ شدن تخمدان ها شده و در صورت عدم درمان، ممکن است منجر به ناباروری شود.
علائم کیست تخمدان
اغلب اوقات، کیست تخمدان هیچ علامتی نشان نمی دهد. با این حال، در حال کلی علائم کیست تخمدان می تواند شامل موارد زیر باشد:
- التهاب و تورم شکم
- احساس درد در هنگام دفع ادرار
- درد شکم و لگن در قاعدگی یا روزهای قبل از آن
- درد شدید در هنگام رابطه جنسی
- درد زیر شکم، کمر و ران ها
- حساس شدن سینه ها
- تهوع و استفراغ
در صورتیکه وضعیت کیست تخمدان وخیم باشد، ممکن است علائم دیگری را نیز به همراه داشته باشد:
- درد شدید یا تیر کشیدن لگن
- تب
- سرگیجه یا غش
- تنفس سریع و پی در پی
علائم ذکر شده در بالا، ممکن است نشان دهنده ی پارگی کیست تخمدان یا پیچ خوردگی تخمدان باشند. این موارد در صورتی که درمان نشوند، عواقب جدی و خطرناکی را به دنبال خواهند داشت.
عوارض کیست تخمدان
کیست های تخمدان، اکثرا خوش خیم بوده و بطور طبیعی و بدون نیاز به درمان خاصی از بین می روند. این کیست ها یا علائم ندارند و یا علائم آنها خفیف و اندک است. اما در موارد نادر، پزشک متخصص زنان ممکن است در طی معاینه مربوط به کیست تخمدان، وجود توده سرطانی را تشخیص دهد.
پیچ خوردگی تخمدان
یکی دیگر از عوارض کیست تخمدان است که البته کمتر اتفاق می افتد. این اختلال زمانی است که یک کیست بزرگ، باعث چرخش یا حرکت تخمدان از موقعیت اصلی خود می شود. در نتیجه خون رسانی به تخمدان قطع شده و در صورت عدم درمان می تواند باعث آسیب یا از بین رفتن بافت تخمدان شود. تقریبا 3 درصد از جراحی های اورژانسی زنان، به علت پیچ خوردگی تخمدان است.
پارگی کیست تخمدان
این عارضه نیز، خوشبختانه چندان شایع نیست. با این حال می تواند باعث درد شدید و خونریزی داخلی شود. پارگی کیست تخمدان خطر ابتلا به عفونت را افزایش داده و در صورت عدم درمان می تواند تهدید کننده زندگی باشد.
کیست تخمدان چگونه تشخیص داده می شود؟
احتمال دارد پزشک شما در حین انجام تست های روتین لگن یا رحم متوجه وجود کیست تخمدان شود. گاهی اوقات بیمار به علت تورم زیر شکم یا درد شدید قاعدگی به پزشک مراجعه میکند. در این موارد معمولا پزشک دستور انجام سونوگرافی داده تا از وجود یا عدم وجود کیست تخمدان اطمینان پیدا کند. به کمک سونوگرافی می توان اندازه، محل، شکل و ترکیب کیست تخمدان را شناسایی کرد.
ابزار تصویر برداری که میتوان با استفاده از آنها کیست تخمدان را تشخیص داد، عبارتند از:
- سونوگرافی
- سی تی اسکن
- ام آر آی (MRI)
به دلیل اینکه بیشتر کیست های تخمدان خود بخود برطرف می شوند، معمولا پزشک به محض تشخیص وجود آنها، درمان را آغاز نمی کند. بلکه توصیه های لازم و موثر را به بیمار داده و پس از چند هفته یا چند ماه، سونوگرافی تکرار می کند. اگر کیست تخمدان هنوز وجود داشته باشد یا بزرگتر شده باشد، نیاز به آزمایشات تکمیلی و درمان جدی تر دارد.
روش های درمان کیست تخمدان
اگر کیست تخمدان از بین نرود، پزشک متخصص شیوه های درمانی مناسب و اثربخش را برای کوچک کردن یا برداشتن کیست ها در پیش خواهد گرفت.
این روش ها شامل موارد زیر هستند:
قرص های ضد بارداری
اگر شما به طور مکرر دچار کیست تخمدان شوید، قرص های ضد بارداری، با متوقف کردن تخمک گذاری، از ایجاد کیست جدید جلوگیری می کنند. علاوه بر این، داروهای ضد بارداری می توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش دهند. خطر ابتلا به سرطان تخمدان در زنان یائسه بیشتر است
لاپاراسکوپی
اگر کیست شما کوچک است و نتایج آزمایش ها و سونوگرافی نشان دهند که توده سرطانی وجود ندارد، پزشک می‌تواند برداشتن کیست را با جراحی لاپاراسکوپی انجام دهد. در این روش، پزشک یک برش کوچک در نزدیکی ناف ایجاد می کند و سپس ابزار کوچکی را برای برداشتن کیست وارد شکم می کند.
لاپاراتومی
اگر ابعاد کیست تخمدان بزرگ باشد، پزشک می تواند کیست را از طریق جراحی خارج کند. کیست تخمدان بعد از خارج شدن، بلافاصله مورد نمونه برداری قرار می گیرد تا تشخیص دهند که کیست سرطانی است یا خیر؟! سپس ممکن است برای برداشتن تخمدان ها و رحم، عمل هیسترکتومی انجام شود.
